هراس (فوبی)
‹‹هراس ساده، هراس از مکان‌های باز و جمع هراسی››
هراس چیست؟
هراس (فوبی) نوعی ترس شدید و نا معقول از یک شیء، یک مکان یا یک موقعیت است. هراس‌های ساده ترس از چیزهایی خاص مانند حشرات، عفونت‌ها یا پروازند. هراس از مکان‌های باز نیز نوعی ترس از حضور در مکان‌هایی مانند اتوبوس، مکان‌های پرجمعیت یا ایستادن در صف است که شخص احساس می‌کند در آن گرفتار شده است و امکان دریافت کمک ندارد. جمع هراسی نیز ترسی آشکار از موقعیت‌ها یا عملکردهای اجتماعی بشمار می‌رود.
هراس‌ها تا حدود زیادی رواج دارند؛ گاهی اوقات بدون دلیل روشنی از دوران کودکی آغاز می‌شوند؛ گاهی پس از یک رویداد آسیب زا و زمانی نیز پس از تلاش برای درک مفهوم یک ترس یا یک اضطراب غیر منتظره و شدید بروز می‌کنند.
شخصی که این اختلال را دارد وقتی با شیء یا موقعیت هراس زا روبرو می‌گردد، بلافاصله مضطرب می‌شود. علائم فیزیکی این اضطراب عبارتند از، افزایش ضربان قلب، کندی تنفس، تعرق، احساس درد در قفسه سینه یا شکم، لرزش و... و علائم احساسی آن نیز عبارتند از، ترس شدید نسبت به از دست دادن کنترل، مضطرب شدن، ضعف و بیهوشی.
معمولاً افراد تلاش می‌کنند تا از این شرایط بگریزند و پس از آن نیز از موقعیت هایهراس انگیز هر جا که امکان بروز آن وجود دارد، اجتناب کنند. این امر چنانچه رویارویی با شیء ترس آور، مانند ترس از مار، به ندرت صورت گیرد کاملاً آسان خواهد بود و اجتناب شخص از آن موقعیت زندگی وی را چندان محدود نخواهد کرد. در سایر مواقع، مانند، هراس از مکان‌های باز یا جمع هراسی، اجتناب از موقعیت هراس انگیز، زندگی این قبیل افراد را به شدت محدود خواهد کرد. گریز و اجتناب نیز شیء یا موقعیتی را که فرد نسبت به آن هراس دارد، ترسناک‌تر می‌سازد.
در برخی از انواع فوبی، ممکن است شخص دارای افکاری خاص باشد و تصور کند که قرارگرفتن درموقعیت هراس انگیز برای وی تهدید کننده است. این امر بویژه در موارد زیر صدق می‌کند:
- جمع هراسی که در آن نوعی ترس نسبت به ارزیابی منفی از سوی دیگران وجود دارد.
- ترس از مکان‌های باز که در آن این نگرانی وجود دارد که درصورت از حال رفتن یا مرگ، کسی به شخص کمک نخواهد کرد یا حتی ترس از پیش آمدن این حالت و احساس حماقت در مقابل دیگران.
در برخی از انواع فوبی ممکن است افکاری ترس آور وجود داشته باشد (به عنوان مثال: ممکن است هواپیما سقوط کند، گیر افتاده‌ام، باید بیرون بروم) اما در برخی دیگر شناسایی افکار خاصی که می‌توانند با اضطراب در ارتباط باشند، دشوار است. در این موارد ظاهراً عامل ترس بیشتر یک واکنش اضطرابی شرطی شده تعریف می‌شود که با موضوع ترس آور در ارتباط است.
چگونه با فوبی مقابله کنیم؟
رویکردهای متعددی برای کمک به افرادی که دچار هراس اند، وجود دارد. با این حال ممکن است انجام اقداماتی در خصوص "هراس" تنها در صورتی ضروری بنماید که این اختلال شدید باشد یا با زندگی روزمره تداخل داشته و فرد را درمانده کند. در این خصوص از رویکرد شناختی رفتاری برای درمان استفاده می‌شود.
درمان مؤثر "هراس" دو عنصر اصلی را در بر می‌گیرد: نخست، رویارویی با موقعیتی که هراس آورست و دوم، مقابله با افکار ترس آوری که با اضطراب در ارتباط اند.
رویارویی با موقعیت ترس آور
رویارویی با موقعیت‌های ترس آور بسیار مهم است؛ این امر نیازمند قرار گرفتن درمعرض این موقعیت‌ها و درعین حال کنترل سطح اضطراب است. از آنجا که انجام چنین عملی در کانون موقعیت هراس آور بسیار دشوار است، روش معمول، قرار دادن خود درمعرض چنین شرایطی، البته با رعایت درجه سختی و آسانی آنهاست. این امر به مفهوم فراهم آوردن سلسله مراتبی از موقعیت‌های هراس انگیز و رویارویی با آنها به ترتیب از موقعیتی با درجه ترس کمتر به موقعیت‌هایی است که بیشترین ترس را در شخص ایجاد می‌کنند. به عنوان نمونه، شخصی که دچار اختلال عنکبوت هراسی است می‌تواند از سلسله مراتب ذیل پیروی کند:
۱- مطالعه درخصوص عنکبوت‌ها
۲- تماشای تصویر یک عنکبوت و سپس لمس آن
۳- تماشای نمونه پلاستیکی یک عنکبوت و لمس آن
۴- تماشا و لمس بطری که عنکبوتی کوچک در آن قرار دارد
۵- بیرون آوردن عنکبوت از داخل بطری
۶- برداشتن یک عنکبوت بزرگ.
برای کنترل اضطراب در حین انجام این قبیل تمرینات می‌توان از تن آرامی و انجام تمرین‌های تنفسی استفاده کرد. ناگفته نماند که باقی ماندن در موقعیت مورد نظر تا زمان رفع کامل اضطراب و عدم "گریز" از این شرایط در وقتی سطح اضطراب بالاست، بسیار اهمیت دارد (گریز تنها می‌تواند اضطراب را تشدید کند). این روش به ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد، اما در نهایت با باقی ماندن در موقعیت هراس انگیز اضطراب از میان خواهد رفت و به تدریج خواهید فهمید که امکان نجات در چنین موقعیتی وجود دارد و حتی در آن احساس آرامش خواهید کرد.
مقابله با افکار ترس آور
یکی از راههای مفید در این زمینه شناسایی افکار تهدید کننده و نوشتن آنها و سپس "چالش" با آنهاست.
به مثال زیر دقت کنید:
|
افکارمنطقی |
افکار ترس آور |
|
این هواپیما سقوط خواهد کرد. |
بارها با هواپیما سفر کرده‌ام؛ تا کنون اتفاقی نیافتاده است؛ این امن ترین روش برای سفر است. |
|
از خود درمقابل دیگران یک احمق خواهم ساخت. |
این کار را قبلاً انجام داده و توانسته‌ام با آن مقابله کنم؛ دلیلی ندارد که این بار نتوانم. |
|
سقوط خواهم کرد و خواهم مرد |
قبلاً نیز چنین احساسی داشته‌ام و برایم فاجعه‌ای روی نداده است؛ این تنها یک اضطراب است و به من آسیبی نخواهد رساند. |
لازم است بدانید که اضطراب امری طبیعی است و آسیبی به شما نخواهد رساند- بدترین حالت آن احساس ناخوشایندی است که به شما دست می‌دهد. هر بار که با موقعیتی ترس آور روبرو می‌شوید آن را فرصتی برای غلبه بر اضطراب قلمداد کنید نه عاملی برای وحشت. وقتی اضطراب کاملاً از میان رفت به خود یادآوری کنید که نجات یافته‌اید؛ دیوانه نشده‌اید؛ کنترل خود را از دست نداده‌اید یا نمرده اید!
اگر ترس شما از احساس حماقت در مقابل دیگران و قضاوت منفی از سوی آنهاست، ویژگی‌های مثبتی را که دارید؛ موقعیت‌های مشابهی را که در گذشته از پس آنها برآمده‌اید یا اظهارات مثبت دیگران را برای خود یادآوری کنید. شاید نسبت به ناتوانی‌های خود که گمانی بیش نیست در مقایسه با ناتوانی‌های دیگران منتقدانه تر عمل کنید. بهر حال توجه به این نکته نیز ضروری است که تأیید شدن از سوی تمام افراد امری بعید است.
کی و از کجا به دنبال کمک باشیم؟
- اگر این هراس توانایی‌های شما را برای هدایت یک زندگی کامل و عادی مختل کرده است و هنوز به پیشرفتی برای مقابله با آن دست نیافته‌اید
- اگر اغلب احساس اضطراب و درماندگی شدید می‌کنید
- اگر از حضور در موقعیت‌های هراس آور می‌گریزد
- اگر از لرزش، تعرق یا احساس خجالت، هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی رنج می‌برید یا احساس می‌کنید که فاقد توانایی‌های اجتماعی هستید
با مشاوران دانشگاهی و متخصصان در این زمینه مشورت کنید.